حالامستند؛ در سپهر فرهنگ دینی ایرانیان، آیین‌های سوگواری ماه محرم همواره جایگاهی خاص داشته‌اند. آیین‌هایی که نه‌تنها تجلی احساسات مذهبی، که نمایش هویت جمعی، هنر آیینی و حافظه تاریخی یک ملت‌اند. یکی از شگفت‌ترین، اصیل‌ترین و کمتر شناخته‌شده‌ترین این آیین‌ها، آیین کَرب‌زنی است؛ آیینی منحصر به‌فرد که با استفاده از دو قطعه چوب چهارگوش، موسیقی حزن، همدلی و مقاومت را در فضای سوگ امام حسین (ع) طنین‌انداز می‌سازد.
کرب‌زنی یک آیین سنتی و ریتمیک است که در آن عزاداران با استفاده از دو چوب مکعبی‌شکل، حرکاتی کاملاً هماهنگ، آیینی و موزون انجام می‌دهند. این چوب‌ها هنگام اجرا به یکدیگر کوبیده می‌شوند و صدایی خاص و یکنواخت تولید می‌کنند که در فضای شبانگاهی یا صبحگاهی محرم، حالتی شورانگیز و خاص می‌آفریند.
نام «کرب‌زنی» احتمالاً برگرفته از کلمه «کَرب»، به معنای اندوه و غم عمیق است، که همخوان با فضای سوگ عاشورا تعبیر می‌شود. در عین حال برخی نیز «کرب» را برگرفته از «کربلا» دانسته‌اند، به‌معنای ضربه‌ای آیینی که با یاد مظلومیت شهدای دشت نینوا، بر خود یا ابزار آیینی فرود می‌آید.
البته بررسی‌ها حکایت از آن دارد که در واقع کرب نام درختی در جنگل‌های مازندران است که در گذشته در مناطق کوهستانی فراوان بود و مردم از چوب آن جهت ساخت این وسیله استفاده می‌کردند، ولی بعدها در طول زمان این درخت کمیاب شد و امروز بیشتر از چوب درخت گردو یا توت این وسیله را می‌سازند، ولی به لحاظ تاریخی همچنان نام کرب بر آن باقی مانده است.
هم چنین عده‌ای بر این باور هستند کرب زنی حرکاتی نمادین از عملکرد نادمانه اقوام و طوایفی است که به هنگام وقوع نبرد، میان امام سوم شیعیان و یزید بن معاویه در دشت نینوا و صحرای کربلا ساکن بودند و این رسم در واقع ابراز ندامت و پشیمانی این قوم است.
کرب زنی (Karb Zani) یکی از مراسم خاصه اقوام ساکن در استان‌های شمالی ایران، مازندران و شرق گیلان است. نام این آئین، در مازندران کرب زنی و در شرق گیلان با اندکی تفاوت «کآرْبْ زنی» تلفظ می‌شود. کرب زنی معمولاً در ماه محرم و در دهه نخست این ماه برگزار می‌شود که موسوم به عاشورا و مصادف با سالگرد شهادت امام سوم شیعیان است.
شکل و شیوه اجرا این آیین به این شکل است که عزاداران در صف‌های منظم یا حلقه‌های دایره‌ای قرار می‌گیرند. هر نفر دو قطعه چوب مکعبی (معمولاً ۱۰ در ۴ سانتی‌متر) را در دست دارد. با آغاز نوحه‌خوانی یا ضرب‌آهنگ طبل، عزاداران چوب‌ها را به هم می‌کوبند، گاه بالا سر، گاه روی سینه یا پشت کمر، بسته به شیوه منطقه‌ای. حرکت آن‌ها با ریتم نوحه و ضرب طبل‌ها هماهنگ است؛ گاهی به جلو و عقب گام برمی‌دارند و گاه در جا حرکت می‌کنند.
مهم‌ترین ویژگی آیین، نظم، توازن و یکپارچگی گروه است؛ اگر یکی از اعضا از ریتم خارج شود، تأثیر کل آیین برهم می‌خورد. در برخی مناطق، مانند محلات و خمین، دسته‌های کرب‌زن در شب تاسوعا و عاشورا، گاه تا بامداد در خیابان‌ها حضور دارند و آیین را اجرا می‌کنند. کرب‌زنی را می‌توان در سه لایه معنایی بررسی کرد:
کرب‌زنی، همانند تعزیه، از آیین‌های نمایشی شیعه است. زیبایی این آیین نه در جلوه‌های بصری پرزرق‌وبرق، بلکه در حرکت جمعی، یکنواختی صدا، ریتم و سکون متعالی آن نهفته است. صدای خشک و ساده برخورد چوب‌ها، ضرب‌آهنگی است که در ذهن تماشاگر، یادآور کوبیدن درهای ظلم، ناله اسیران، صدای نیزه‌ها یا قدم‌های سنگین سوگواران کربلاست.
این آیین، تمرینی نمادین برای هماهنگی، همدلی و اتحاد اجتماعی است. در دل سوگواری، هر فرد خود را عضوی از یک کل می‌داند که باید با او هماهنگ باشد. آیین کرب‌زنی، در عین فردی بودن حرکت‌ها، تنها در قالب جمع معنا می‌یابد؛ این خود، پیامی اجتماعی دارد: با هم بودن، یکی شدن، و سوگ را به آگاهی تبدیل کردن.
کرب‌زنی در بعضی مناطق به عنوان نوعی ریاضت آیینی نیز در نظر گرفته می‌شود. ضربات چوب، نماد ضربه‌هایی است که بر پیکر امام و یارانش وارد شد. اما این ضربه‌ها نه برای ایجاد رنج فیزیکی، بلکه برای تذکر روحی و تعمق در اندوه اهل‌بیت طراحی شده‌اند.
در سال‌های اخیر، مهاجرت مردم به تهران، اراک، قم و کرج باعث شده آیین به این شهرها نیز منتقل شود.
آیین کرب‌زنی، تنها یک حرکت تکراری نیست؛ بلکه آوایی از حافظه تاریخی شیعه، حرکتی در امتداد روح جمعی سوگواری، و تبلور هنر آیینی بومی ایرانی است. در زمانه‌ای که آیین‌ها در معرض تغییر یا فراموشی‌اند، ثبت، روایت، آموزش و انتقال کرب‌زنی به نسل‌های جوان، یک ضرورت فرهنگی‌ست.
این آیین، نه‌فقط سوگواری برای امام، که مدلی از انسجام، خضوع، و بازسازی معنای جمعی است. آیینی که با چوب‌های ساده اما ضرب‌آهنگ‌های مقدسش، روایتی عمیق از سوگ و مقاومت را در جان عزاداران طنین‌انداز می‌کند. آئین کرب زنی از جمله آئین‌های عاشورایی مازندران است که در فهرست آثار ملی ناملموس کشور ثبت شده است.
