به گزارش حالامستند؛ محمد حمیدی‌مقدم، فیلم‌ساز و برنامه‌ساز باسابقه متولد ۱۳۴۷ در همدان، از تیرماه ۱۳۹۸ با حکم رئیس وقت سازمان سینمایی به سمت مدیرعاملی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی منصوب شد؛ جایگاهی که او را در موقعیت دبیری شش دوره پیاپی از جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت قرار داد. حالا با گذشت نزدیک به شش سال، عملکرد او در این مرکز و جشنواره، محل بررسی و تحلیل‌های گوناگونی قرار گرفته است.
آغاز کار؛ نگاه استراتژیک و وعده‌های ساختاری
حمیدی‌مقدم در نخستین سخنرانی خود به نقش تاریخی مرکز گسترش در تغییر زبان و فرم سینمای ایران اشاره کرد و از پیگیری رویکردی عادلانه در تخصیص منابع، تقویت ارتباط با مخاطب و توسعه جریان سینمای مستند سخن گفت. او همچنین وعده داد که جشنواره سینماحقیقت را به عنوان مهم‌ترین رویداد مستند منطقه جهانی‌تر خواهد کرد.
نخستین تجربه تمام‌برخط جشنواره
با شیوع کرونا و تعطیلی رویدادهای فرهنگی، جشنواره چهاردهم سینماحقیقت در تصمیمی جسورانه به صورت کاملاً آنلاین برگزار شد. حمیدی‌مقدم این تصمیم را نشانه‌ای از زنده بودن سینما دانست و با استقبال از افزایش چشمگیر مخاطبان اعلام کرد که آمار تماشاگران نسبت به دوره‌های پیشین هفت برابر شده است.
ورود به اقتصاد مستند با سامانه فروش
یکی از اقدامات بحث‌برانگیز، ادامه روند بلیت‌فروشی و توسعه سامانه فروش آنلاین آثار مستند بود. حمیدی‌مقدم در دفاع از این اقدام گفت: سینمای مستند اقتصاد کوچکی دارد که باید محترم شمرده شود. ما به دنبال ایجاد بستر اقتصادی هستیم، نه کسب درآمد صرف.
پاسخ به شایعات و حواشی
مدیرعامل مرکز گسترش در سالهای فعالیت خود بارها با اتهامات، شایعات و انتقادات روبرو شد. از موضوع همکاری‌های فامیلی گرفته تا شبهات مالی پروژه‌ها. او در برنامه شهر فرنگ تلویزیون ضمن رد این اتهامات، تاکید کرد که تمام قراردادها از مسیر تهیه‌کننده منعقد شده و شفافیت مالی اولویت مرکز است.
تغییرات مدیریتی و جدایی رزاق کریمی
در آذر ۱۳۹۹، مرتضی رزاق‌کریمی پس از ۷ سال فعالیت به عنوان معاون مرکز، جای خود را به محمد شکیبانیا داد. رزاق‌کریمی در مراسم خداحافظی، از نگاه خلاقانه و تحول‌خواه حمیدی‌مقدم تمجید کرد.شکیبانیا نیز در اوایل مرداد ۱۴۰۱ جای خودش را به عبدالحسین بدرلو داد که تا کنون در این مقام باقی مانده است.
حذف جوایز فنی و نگاه بین‌المللی
در فراخوان شانزدهمین دوره جشنواره حقیقت، برخی جوایز فنی از جمله فیلمبرداری و صداگذاری حذف شد. حمیدی‌مقدم دلیل این تصمیم را تمرکز بر بین‌المللی شدن جشنواره عنوان کرد، هرچند با مخالفت‌هایی از سوی صنوف روبرو شد و سرانجام با عقب‌نشینی، برخی از جوایز بازگردانده شدند.
سال اعتراض‌ها و انصراف‌ها
در آذر ۱۴۰۱، انصراف ۲۵ فیلم‌ساز از جشنواره، بازتاب رسانه‌ای گسترده‌ای داشت. حمیدی‌مقدم دلیل این انصراف‌ها را عمدتاً فنی و حقوقی عنوان کرد و تنها سه فیلم را معترض به وضعیت سیاسی دانست. او با تاکید بر رویکرد تعاملی جشنواره گفت: فرهنگ تحریم‌پذیر نیست. سینماحقیقت نهالی تنومند شده که نمی‌توان آن را انکار کرد.
تأکید بر تعامل با منتقدان
در واکنش به تحریم انجمن منتقدان نیز، دبیر جشنواره اعلام کرد که درهای جشنواره به روی همه صنوف باز است و این جشنواره همچنان فضای مناسبی برای نقد و گفت‌وگو فراهم می‌آورد.
اکنون در آستانه پایان دوره مدیریت شش ساله محمد حمیدی‌مقدم در مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، کارنامه او با نقدهایی از سوی مستندسازان، کارشناسان و فعالان رسانه‌ای همراه شده است. هرچند برخی اقدامات او در حوزه ثبات مدیریتی و تداوم فعالیت‌های مرکز قابل‌توجه بوده، اما نقاط ضعف نیز در عملکرد چندساله‌اش وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:
۱. از دست دادن پردیس چارسو؛ بحران مکان جشنواره
یکی از جدی‌ترین انتقادات به مدیریت حمیدی‌مقدم، از دست رفتن پردیس چارسو به‌عنوان خانه‌ی جشنواره سینماحقیقت است. این مکان که به‌نوعی با هویت این جشنواره گره خورده بود، به دلایلی که واضح نیست از دسترس مرکز خارج شد.حمیدی‌مقدم در اظهارنظری رسمی، آن را نقطه منفی در کارنامه مدیریتش توصیف کرد.
۲. عدم توفیق در جذب سرمایه‌گذار خارجی
با وجود تلاش‌هایی برای بین‌المللی کردن بازار مستند و برگزاری جلسات پیچینگ، مرکز در دوره مدیریت حمیدی‌مقدم موفق به جذب سرمایه‌گذار خارجی یا تولید مشترک مؤثر نشد. این ناکامی باعث شد تا تولیدات همچنان کاملاً وابسته به بودجه دولتی باقی بمانند.
۳. محافظه کاری از نگاه مستندسازان
برخی از مستندسازان مستقل و چهره‌های باسابقه، عملکرد مرکز را محافظه‌کارانه، محدود و کم‌تأثیر توصیف کرده‌اند. آنها معتقدند که مدیریت فعلی به‌جای فعال‌سازی پتانسیل‌های تازه، بیشتر به استمرار و محافظت از ساختارهای قبلی بسنده کرده است.
در مجموع، اگرچه محمد حمیدی‌مقدم توانست مرکز گسترش را در وضعیت نسبتاً باثباتی اداره کند، اما فقدان تحرک لازم ساختاری که منجر به تحول محسوس شود، عدم موفقیت لازم در تعامل کارآمد و گسترده بین‌المللی، و نوسان مشارکت فیلم‌سازان مستقل از نقاط ضعف جدی در دوره مدیریتی او به‌شمار می‌روند. به‌نظر می‌رسد آینده این مرکز نیازمند رویکردی شجاعانه و عادلانه‌تر در سیاست‌گذاری است.
به هر روی اما؛ محمد حمیدی‌مقدم که در چند دوره متوالی، مسئولیت دبیری جشنواره سینما حقیقت را بر عهده دارد، از چند منظر،جشنواره را از منظر محتوایی، ساختاری و بین‌المللی دچار تحول کرد:
۱. تمرکز بر گفتمان‌سازی و موضوعات اجتماعی
یکی از ویژگی‌های دوره دبیری حمیدی‌مقدم، توجه به مسائل اجتماعی و تلاش برای بازتاب آنها در آثار مستند بود. او به مستندسازان اجازه داد تا به موضوعاتی ورود کنند که تا پیش از آن یا در حاشیه بودند یا با محافظه‌کاری نسبت به آنها برخورد می‌شد. موضوعاتی مانند فقر، تبعیض، محیط زیست، مسائل زنان، مهاجرت و آسیب‌های اجتماعی در دوره‌های اخیر جشنواره حضور پررنگ‌تری یافتند. در دوره‌های تحت مدیریت او، مستندسازان جوان و مستقل نیز فرصت بیشتری برای دیده شدن پیدا کردند، به طوری که آثار غیرسفارشی و مردمی توانستند در میان برگزیدگان جای بگیرند.
۲. ارتقای کیفی جشنواره
حمیدی‌مقدم با بازنگری در ساختار اجرایی جشنواره، تلاش کرد تا فرآیند داوری، انتخاب فیلم‌ها و برنامه‌ریزی بخش‌های مختلف به شکلی حرفه‌ای‌تر و شفاف‌تر انجام شود. حضور داوران متخصص، برگزاری نشست‌های نقد و بررسی با حضور منتقدان برجسته، و افزودن بخش‌های جدیدی چون بازار فیلم مستند، مرور آثار مستندسازان جهان و مستندهای تجربی از جمله اقداماتی است که جشنواره را از شکل صرفاً رقابتی به بستری برای تعامل حرفه‌ای و آموزش تبدیل کرد.
۳. نگاه بین‌المللی و تقویت دیپلماسی فرهنگی
از جمله اقدامات مؤثر حمیدی‌مقدم، تمرکز بر بین‌المللی‌سازی جشنواره بود. او کوشید با دعوت از داوران و فیلم‌سازان خارجی، معرفی مستندهای ایرانی به جشنواره‌های بین‌المللی و همکاری با نهادهایی چون جشنواره هات‌داکس، ایدفا و بازار فیلم کن، جایگاه سینمای مستند ایران را در سطح جهانی ارتقا دهد.همچنین با ایجاد امکان پخش بین‌المللی برای آثار ایرانی برگزیده، در تلاش بود تا تولیدات مستند داخلی از مرزهای ایران فراتر روند و در عرصه جهانی دیده شوند.
۴. بهره‌گیری از ظرفیت فضای مجازی و برگزاری آنلاین جشنواره
در دوران کرونا، حمیدی‌مقدم با درایت، جشنواره را به‌صورت آنلاین برگزار کرد و آن را به یکی از نخستین جشنواره‌های مجازی موفق در ایران تبدیل نمود. این تجربه منجر شد تا در سالهای بعد نیز بخشی از برنامه‌های جشنواره به شکل ترکیبی (حضوری-مجازی) ادامه پیدا کند و امکان مشارکت و تماشای فیلم‌ها برای طیف گسترده‌تری از مخاطبان فراهم شود.
۵. توجه به نسل جوان مستندساز
در دوره‌های اخیر جشنواره، حضور نسل جوان فیلم‌سازان درخشان‌تر از همیشه بود. حمیدی‌مقدم با باز کردن درهای جشنواره به روی استعدادهای جوان و دانشگاهی، بستری برای ورود نسل نو به سینمای حرفه‌ای مستند فراهم کرد. او همچنین با حمایت از ورک‌شاپ‌ها، جلسات آموزشی، و مشاوره‌های تولید، نقشی مؤثر در پرورش این نسل ایفا کرد.
عملکرد محمد حمیدی‌مقدم به عنوان دبیر جشنواره سینما حقیقت را می‌توان موفق و تأثیرگذار ارزیابی کرد. او نه‌تنها جشنواره را از نظر محتوایی و اجرایی ارتقا داد، بلکه در جهت تحقق اهداف بلندمدت سینمای مستند ایران گام‌هایی اساسی برداشت. رویکرد تعاملی، نگاه رو به آینده، توجه به جوانان، جسارت در مواجهه با واقعیت‌های اجتماعی، و تلاش برای جهانی‌سازی سینمای مستند از ویژگی‌های بارز دوره دبیری اوست.
می‌توان گفت که دوره دبیری حمیدی‌مقدم برای جشنواره سینما حقیقت دوره‌ای از تثبیت و گسترش بوده است؛ دوره‌ای که در آن سینمای مستند بیش از پیش به زبان مردم و آیینه جامعه تبدیل شد.
سخن پایانی
حمیدی‌مقدم با تمام نقدها، حاشیه‌ها، تصمیم‌های دشوار و چالش‌های فراوان، شش دوره پیاپی از مهم‌ترین جشنواره مستند کشور را هدایت کرده است. جشنواره‌ای که در دوران مدیریت او تجربه تحول دیجیتال، توسعه مخاطب، تلاش برای جهانی‌شدن و مواجهه با بحران‌های اجتماعی و سیاسی را پشت سر گذاشته است. اکنون که در آستانه دوره‌ای تازه قرار داریم، ارزیابی کارنامه‌ی ششمین دبیر سینماحقیقت، چشم‌اندازی روشن از مسیر آینده این رویداد پیش‌روی مستندسازان و سیاست‌گذاران فرهنگی قرار می‌دهد.
