حالامستند؛ تعداد مستندهایی که بر اساس پروندههای واقعی ساخته میشوند، کم نیستند. مشهورترین آنها «کارت قرمز» ساخته مهناز افضلی که بر اساس پرونده ناصر محمدخانی و شهلا جاهد ساخته شده، یا مستند «قویدل» به کارگردانی علی فراهانی صدر که در هفدهمین جشنواره «سینماحقیقت» روی پرده رفت و موضوع اصلی آن ورود خونهای آلوده فرانسوی به ایران بود. سال پیش در «سینماحقیقت» مستند دیگری هم روی پرده رفت که موضوعی واقعی داشت.
«خانواده خلج» داستان زنی است که میکوشد با تاسیس مرغداری، رویاهایش را عملی کند. او در طی 20 سال، بارها تا مرز ورشکستگی پیش میرود اما تلاش میکند با وجود مخالفت همسر و اطرافیانش، مرغداری را حفظ کند. بدهی به بانک، تیر آخر به زندگی حرفهای اکرم خلج است، بحرانی که به نظر میرسد خط پایانی بر رویای مرغداری و کارآفرینی است. از اینجا مریم الهامیان و مصطفی حاجی قاسمی، زوج فیلمساز وارد ماجرا میشوند و سعی میکنند ناظر خاموش وضعیت اکرم، همسر و فرزندانش باشند. آنها ماهها، کنار خانواده هستند و از مسیر زندگی آنها، دادگاه رفتن، ناامیدیها و شکستهایشان تصویر میگیرند. فیلم با تمرکز روی رویاها، دعواهای خانوادگی، کدورتها و آسیبهایی که یک زن مستقل ممکن است برای خانوادهاش به وجود بیاورد، تا انتها معتدل و درست پیش میرود. به سمت هیچ یک از کاراکترها، موضعگیری نمیکند و به دلیل فضای باورپذیری که دارد تا پایان بیننده را با خود همراه میکند.
مریم الهامیان پیش از «خانواده خلج» در زمینه نویسندگی، بازیگری و فیلمسازی فعالیت داشته اما این مستند، سکوی پرتاب او بود. استقبال از فیلم در جشنواره «سینماحقیقت» توجهها را به سمت دو کارگردان و این مستند، معطوف کرد. اکرم خلج شخصیت اصلی این فیلم، به شهادت آنچه در این مستند از او تصویر شده، زنی خاص و قوی است، استیصال در همه افراد خانواده نفوذ میکند، اما اکرم از خواستهاش کوتاه نمیآید و پا پس نمیکشد، او در این باره میگوید: «مقاومت من برای خانواده به خصوص پسرانم بود. خوشبختانه حضور خانم الهامیان و آقای حاجیقاسمی، برای ثبت این زندگی و این پرونده، باعث توجه به آن شد. من امیدی به حل مساله نداشتم، در درجه اول خدا کمک کرد و در مرحله بعد، ساخت این مستند و همراهی آقای اخوانی وکیل پرونده و تلاش و احساس مسؤولیت او بود که باعث شد، رای دادگاه در نهایت به نفع ما باشد. من بارها در طی این مسیر، ناامید شدم. با خدا صحبت میکردم و از او کمک می خواستم، من و همسرم این مرغداری را در شرایط سختی راهاندازی کردیم، بارها وام گرفتیم یا خانواده و دوستان به دادمان رسیدند، اما در ماجرای آخر امیدی برای حل مساله نداشتم. خوشبختانه خدا، خانم الهامیان را در مسیر ما قرار داد. من به ایشان گفتم که نمیتوانم فیلم بازی کنم، اما او صبوری کرد و در لحظات زندگی ما همراهمان شد. این مستند، فیلم نیست، واقعیت زندگی چند ساله من و خانوادهام است، هیچ کدام از ما بازی نمیکردیم، بسیاری از مواقع رنج ما در فیلم ثبت شده است.»
بخش جذاب ماجرا این است که با تلاش کارگردانان فیلم و با انتخاب حمید اخوانی وکیل شناخته شده این پرونده، بلاخره حکم به نفع خانواده خلج صادر میشود و آنها میتوانند بار دیگر مشکلات مالی را پشت سر گذاشته و مرغداری را راه اندازی کنند. این اتفاق، پس از پایان فیلم و با تماشای آن از سوی مسئولان دادگاه رخ داده است. حمید اخوانی وکیل خانواده خلج که در سکانسهایی از فیلم حضور دارد، درباره این پرونده میگوید: «تصور غلطی درباره تاثیر بانکها، قدرت و نفوذشان در جامعه وجود دارد، مستند «خانواده خلج» این ذهنیت را از بین میبرد و نشان میدهد که میشود علیه این تصویر، اقدام کرد و به نتیجه رسید. همراهی من با این پروژه، به دلیل دغدغه شخصیام بود. فکر میکنم هر کدام از ما باید بتوانیم، تاثیرمان را در بهبود وضعیت جامعه و کشورمان بگذاریم، فارغ از این که تصویر بیرونی و ذهنیت جامعه چگونه است. من از سال ۹۲ به طور مشخص، تمرکزم را روی پروندههایی گذاشتهام که به تضییع حقوق تولیدکنندگان انجامیده است. در اغلب این پروندهها زیاده خواهی و اقدام غیرقانونی بانکها باعث دردسر شده است.»
این بخش از فیلم میتواند برای کارآفرینان، تولیدکنندگان و صاحبان سرمایه که در سالهای اخیر در جدال با بانکها، دچار گرفتاریهای فراوان شدهاند، انگیزه بخش باشد. مصطفی حاجی قاسمی دیگر کارگردان فیلم با اشاره به مشکلات تولید «خانواده خلج» میگوید: «ما مصر بودیم این خانواده را در مسیری که پرونده طی میکند و شرایط مختلف دنبال کنیم، خوشبختانه با وجود بعضی بیمهریها و بیتوجهیها، توانستیم فیلم را به پایان برسانیم. یکی از دشواریهای ساخت چنین مستندهایی، ورود به دادگاه و آگاه شدن از مسیر دادرسی است.»
مریم الهامیان درباره اتفاقی که برای فیلم افتاده میگوید: «تابستان 1402 قوه قضاییه «خانواده خلج» را دید، رییس مرکز رسانه قوه قضاییه با من تماس گرفت و نظر مثبتش را درباره فیلم گفت. ایشان گفت ما میتوانیم در حل این مساله کمک کنیم؟ در مسیر دادرسی، یکی از جلسات به نام جلسه حمایت از تولید، به موقع برگزار نشده بود. من پیشنهاد برگزاری آن را دادم، ایشان پیگیری کرد و دهم آذر ماه 1402، جلسه حمایت از تولید برگزار شد و خوشبختانه رای به نفع این خانواده صادر شد. در این ماجرا، ذرهبین فیلمساز، روی موضوع افتاد و مدیران را حساس و علاقهمند به حل مساله کرد. مدیران قوه قضاییه، با همین ذرهبین به موضوع نگاه کردند، خانواده و تلاش مادر را دیدند. به نظرم آنها در کنار در نظر گرفتن قانون، زندگی و مهر مادری را هم دیدند. این کار فیلم و فیلمساز است که آنها را با سوژه عجین و همراه کرد، تولید فیلم «خانواده خلج» چهار سال به طول انجامید و به حدی روی این فیلم تمرکز داشتیم که با پرونده دیگری درگیر نشدیم. تأکید من صرفاً طرح معضلات بانکی و تولید نیست، در «خانواده خلج»، اگرچه بخش اقتصادی مهم است و معضلی که مطرح میشود بعد اقتصادی دارد اما روایت ما، روایت قصه یک خانواده با محور مادر است، من مستندساز هستم، نه پژوهشگر مسائل اقتصادی و بانکی، اکرم خلج یک زن قدرتمند، مادری به تمام معنی و چندوجهی است. برای هدف خود میجنگد و بسیار قدرتمند است، تلاش کردم در فیلم این ویژگیها را بیان کنم.»
«خانواده خلج» پربینندهترین فیلم روز نخست جشنواره هفدهم «سینماحقیقت» بود و در اختتامیه تندیس بهترین کارگردانی مستند بلند را دریافت کرد، این مستند نامزد دریافت تندیس بهترین فیلم، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و بهترین پژوهش هم بود.
«خانواده خلج» از چهارشنبه 30 آبان ماه در گروه سینماهای «هنر و تجربه» روی پرده میرود. فیلمی که به نظر میرسد به واسطه فضای خانوادگیاش مورد توجه قرار بگیرد و کنجکاویبرانگیز باشد. شاید اگر «خانواده خلج» فیلمی داستانی بود با توجه به فراز و نشیبها و بحرانهایی که پی در پی برای شخصیت اصلی و خانوادهاش به وجود میآمد، غیرواقعی به نظر میرسید، اما در قالب یک اثر مستند، این تعداد حادثه و ماجرا، پرکشش و هیجان آور است و سرنوشت شخصیتها را برای بیننده جذاب کرده است. «خانواده خلج» با وجود تلخیهایش، فیلمی سیاه نیست. میتوان آن را اثری در ستایش زن- مادر ایرانی دانست. مادری که برای رویاهای فردی و خانوادگیاش میجنگد و هرگز خسته نمیشود. «خانواده خلج» تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است و پس از نمایش در سینماها، اکران آنلاین میشود.