حالامستند؛ داستان، داستان مشروطه است، داستان کمیته اجتماعیون عامیون، داستان آزادی‌خواهان تبریز، داستان کربلایی علی بازرگان که تاریخ و فرهنگ فرانسه را چنان خوب می‌دانست که «علی مسیو» نام گرفت. کربلایی علی در حال و هوای سیاست آن روز‌های ایران، خیلی زود دکان و بازار را رها کرد و بانی مرکز غیبی تبریز شد، اولین حزب مخفی سیاسی مدرن ایران که جایگاه غیر قابل انکاری در جریان مشروطه‌خواهی دارد.
مسعود میر در نزدیک به یک ساعت فیلمی که ساخته، عصاره پژوهش مفصل محسن اسحقی را درباره تاریخ مشروطه در تبریز، ضمن تصویر کردن شخصیت یکی از رهبران آن نهضت مرور کرده است و در این تلاش، برای خود سرفصل‌هایی قرار داده و به مثابه یک کار دقیق پژوهشی همه چیز را با نظم و ترتیب روایت می‌کند: از شروع نهضت، تا اوج گیری و جبهه‌بندی، تا جنگ با رحیم خان، تا حمله روس‌ها و در آخر، شرح آن عاشورای اندوهبار تبریز.
آقای میر را پیش از این، بیشتر به عنوان روزنامه‌نگار، نویسنده و منتقد در حوزه‌ی فیلم و سینما می‌شناختیم و هرازچندی از یادداشت‌های پرمغزش در همشهری بهره می‌بردیم. او که دانش آموخته‌ی سینماست این بار به جای قلم از دوربین برای بیان بهره برده و اولین کار جدی مستندش را تولید کرده است. پرپیداست که سابقه‌ی او بر کارش تأثیر بسزایی گذاشته و پی گرفتن سوژه از لابلای اسناد، کتاب‌ها، نقل قول‌ها، شواهد و مدارک ریشه در مهارت مطبوعاتی او دارد.
ایجاد جذابیت‌های بصری، خواه از طریق نشان دادن اسناد تاریخی یا بازسازی نماهایی که غالباً بسته و با چینش هنری ادوات مربوط به آن روزگار باشد و یا حتی تایپوگرافیک‌هایی که کمتر در چنین آثار مستندی دیده شده، باعث ویژه شدن کار شده است. عنصر صدا هم به عنوان مکمل، به یاری تصاویر آمده و به خصوص روی عکس‌های آرشیوی خوش نشسته و فضاسازی بهتری را باعث شده، با این حال شخصاً لحن و بیان گفتارمتن را برای این کار نمی‌پسندم.
جنبش مشروطه پر از است از داستان‌ها و شخصیت‌هایی که هر کدام بالقوه به اندازه‌ی چند فیلم بلند حرف برای گفتن دارند و با وجود هر چه تا کنون در این باره دیده‌ایم باز جای خالی آثار بیشتر و بهتر را احساس می‌کنیم، به ویژه اینکه چون آثار نو به پیشنیان خود نگاه می‌کنند و خواسته یا ناخواسته از یک فرم خاص بهره می‌برند. حال آنکه توجه به شیوه‌های نوین روایت بصری در قالب‌ها و فرم‌های جدید است که می‌تواند باعث تفاوت مثبت و خاص شدن اثر باشد. کاری که به نظر می‌رسد در مستند «علی مسیو» ساخته‌ی مسعود میر تا حدی انجام شده است. ما این را از میزانسن‌ها و نوع روایت اثر به خوبی می‌فهمیم.
مستندهای تاریخی و پرتره‌های اینچنینی همواره از آثار جشنواره جذاب سینماحقیقت بوده‌اند و مخاطب را جذب خود کرده‌اند. فیلم خوش‌ساخت مسعود میر هم چنین به نظر می‌آید، به ویژه که از بانی و موسس یکی از جذاب‌ترین ارتش‌های سری ایران معاصر مطلب چندانی نمی‌دانیم و هم اینکه از علی مسیو جز همین خاطرات چیزی برجا نیست، اسناد و دست نوشته‌های بسیاری از او سوزانده شده و باقی نمانده‌اند و حتی نام فامیلش به دستور رضاخان از پسرش برداشته شد، با این حال تاریخ یاد آزادگان را فراموش نخواهد کرد. به قول مسعود میر: «حالا از آن همه آزادگی و آرمان خواهی، همین عکس‌ها راوی حقیقت‌اند، که کار دنیا همیشه بر عکس است.»
محمد احسان مفیدی کیا
