محمد تقیزاده: مستند تپههای مارلیک محصول 1342 از شناختهشدهترین آثار داکیومنتری سینمای ایران و ابراهیم گلستان است که نسخه ترمیم شده آن در جشنواره ونیز 2019 نیز به نمایش درآمد.
تپههای مارلیک یک مستند 15 دقیقهای و نمادگرایانه است که میتوان جهان هستی و فلسفه زندگی را در وهله اول در این مستند مشاهده کرد. زندگی، مرگ، زایش، طبیعت، کار و مردم از جمله مضامین و موضوعاتی است که گلستان تلاش کرده در این زمان کوتاه به آن نزدیک شده و تصویری واقعی و رئالیستی از آنها ارائه دهد. تشابه رویش و پرورش طبیعت با تولد و پرورش انسان و همانندسازیهای که در نثر گلستان در این مستند به عنوان نریشن گفته می شود، حال و هوای این اثر را از یک اثر صرفا ناتورالیستی و توریستی به یک مستند هستینگارانه و عمیق بدل کرده که زمان و مکان ندارد و میتواند در همه زمانها و همه مکانها به نمایش درآید.
نثر گلستان که از ویژگیهای منصر به فرد شخصی و مهارتی وی به شمار میآید در این مستند نمود و جلوهای مضاعف پیدا کرده به نحوی که تماشای اثر بدون این نریشن به مستندی ناقص و الکن میماند که تنها تصاویری بکر و واقعی را نشان تماشاگر میدهد از این رو یکی از وجوه آموزشی و جذاب این مستند، نریشین جذاب و تاثیرگذار آن است که از پیوند طبیعت و انسان، تاریخ و آینده و مرگ و زندگی میگوید و در مدت کوتاه مستند، تماشاگر مشتاق را به رویایی بلند فرا میخواند.
جغرافیای فیلم در تپههای مارلیک واقع در رودبار گیلان میگذرد و گلستان با نشان دادن حال و هوای سخت کوشی مردم این خطه، از آثار باستانی کنکاش شده در این منطقه پرده برمیدارد. دوربین گلستان همچون زبان وی صریح و تند است و تصاویر نشان داده شده در مستند به آشکارترین شکل ممکن، رویکرد فیلمساز را منتقل میکند گویی پیوند فرمیک و تماتیک تصاویر مارلیک و متن نریشن گلستان به شکلی کاملا ممزوج و ناگسستنی به هم پیوند خوردند به گونهای که این سوال مطرح مشود که نخستین بار متن نوشته شده و روی آن تصویر گرفته شده یا برعکس.
مجسمه مرد و زن نمایش داده شده در مستند، نماد زندگی و گرمی خانواده است که با تعابیر فلسفی و ادبی فیلمساز در مقام نریشن همراه شده است. دیگر آثار باستانی استخراج شده از دل خاک نیز به نوعی نماد تاریخ و زندگی است که با تمرکز و بزرگنمایی روی ابعاد و وجوه مختلف آن به نوعی این مفاهیم تداعی میشود.
مستند تپههای مارلیک به همان اندازه که از نظر محتوا و مضمون، تمهای هستیبخش و حیاتی چون مرگ و زندگی، کار و پرورش، طبیعت و تاریخ را به تصویر درآورده از نظر فرمیک نیز اثری قابل تحلیل و تامل است؛ ترکیب ساختار رئال و سورئال در فیلم، موسیقی اثرگذار و مرتبط، استعارات و نمادگراییها و دوربین مستندنگارانه گلستان باعث شده که این مستند بتواند در ترکیب تم و فرم نیز اثری موفق به شمارآید.
